Ozan VİRANİ

[virani66]

VİRANİ

Virani yaşamı ve ölümü pek bilinmeyen bir Alevi ozanı olmuştur.7 Ulu Ozan arasında sayılmıştır.Cemlerde eserleri teli kuranın dili olmuştur.Hurifilik inancına bağlı kalıp İmam Ali’ye sonsuz sevgi beslemiştir.Necef deryasında İmam Ali’nin türbedarlığını yapmıştır.Bu olay bize Fuzuli’nin Kerbala’da İmam Hüseyin’in türbedarlığını yapmasını hatırlatabilir.Bilindiği üzere de Demirbaba yanında eğitim görüş,Bektaşilik’i benimsemiş ve yine demir Baba tarafından icaret verilerek yetkilendirilmiştir. Demir Baba Velayetnamesi'nde, Virani'nin Demir Baba ile görüşmesi şöyle anlatılır: Demir Baba'ya, Arap ve Açem dillerini bi¬len bir kimse geldiği ve müridleriyle Rumeli'ye geçtiği ve bu kişi¬nin adının da Viranı olarak söylendiği bildirilir. Ancak gaflet içinde olduğu ve "Kutupluk'' davası güttüğü de ilave edilir. Demir Baba manevi yönden kendisinin daha üstün olduğunu göstermek ister. Demir Baba, o tarihlerde yüz yirmi yaşına ulaşmış ulu bir ihtiyar¬dır. Divan Edebiyatı geleneğine bağlı kalmakla beraber Halk Edebiyatı etkisi de şiirlerinde görülür. Demir Baba Velayetnamesi'nde de söz edildiği üzere, Virani, Arapça, Farsça bilen güçlü bir şairdir. "Virani Baba Divanı'' ile ''Virani Baba Risalesi''adlı basılmış eserleri günümüze kadar gelmiştir, Özellikle Hz. Ali'yi öven, On iki İmam'ı dile getiren coşkulu methiyeleri vardır. Aşağıdaki şiirinde Virani İmam Ali’yi bağlılığını edebi bir dille anlatmış ve 12 İmamlar’ı anmıştır.



İSTEMEM ALEMDE GAYRI MEYVAYI



1) İstemem alemde gayrı meyvayı
Tadına doyulmaz balımdır Ali
İstemem eşyayı verseler dahi
Kokmazam sünbülü gülümdür Ali

Aşık Viranı yukarıdaki dörtlüğünde İmam Ali’yi çekiştli unsurlarla benzetme yoluna giderek somutlaştırma yapmıştır.Bu dörtlükte :

“İstemem alemde gayrı meyvayı
Tadına doyulmaz balımdır Ali” diyerek İmam’ın Allah’ın yarattığı tüm meyvelerden daha üstün olduğunu ve bala benzetmiştir.Burada bala benzetme nedeni 2 unsur etrafında açıklanabilir.Birincisi Hz.Ali’ye gerçek anlamda bal sıfatını yakıştırmış dilinin,sohbetinin ve ilminin tatlılığını öne sürmüştür.İkincisi ise mecazı anlamda Hz. Ali’nin ilmini bal gibi şifa veren,Hz. Ali’yi bal gibi insana yararlı kılınan bir olguya benzetmiştir.
“İstemem eşyayı verseler dahi
Kokmazam sünbülü gülümdür Ali” ilk mısrada Virani bizi eski olaylara ta Kerbela’ya götürecek bir betimleme yapmıştır.1.mısrada Yezid İmam Hüseyin’e eşyalar,zenginlikler sunarak kendisine biat etmesini istemiştir.Ancak İmam Hüseyin bunu reddetmiştir. “İstemem eşyayı verseler dahi” diyerek bunu belirtmiş,2. mısrada ise yine bu olaya atıfta bulunarak sünbül koklamam gülüm var iken derken Yezid’in halifeliğini kabul etmem Peygamber torunu varken diyerek İmam Hüseyin’i yüceltmiştir.

2) Ali'mdir kadehim Ali'mdir şişe
Ali'm sahralarda morlu menekşe
Ali'm dolu yedi iklim dört köşe
Ali'm saki Kevser dolumdur Ali

“Ali'mdir kadehim Ali'mdir şişe
Ali'm sahralarda morlu menekşe” burada ise Ozan Virani “Ali'mdir kadehim Ali'mdir şişe” diyerek nasıl kadeh sadece şişedeki sıvı ile dolarsa şişeden kendisinde olmayan bir sıvı bardağa doldurulamazsa Virani’de kendisinde İmam Ali’nin sevgisi olduğunu ve bu sevgiyi yaşadıkça dolduğunu,başka bir ortama da dahi İmam sevgisini taşıyacağını belirtir.2. mısrada da mor menekşenin sahrada diğer çiçeklerden önce fark edilmesi gibi İmam Ali’nin de diğer kişilerden önce ilmi ile fark edilebileceğini söylüyor.
“ Ali'm dolu yedi iklim dört köşe
Ali'm saki Kevser dolumdur Ali” burada iklim kelimesi ülke anlamında kullanılmış dört köşe diyerek de yönler ifade edilmiştir.Bu yoldan hareketle Virani zamanında ki yedi Müslüman ya da Şii ülkelerde İmam Ali’nin anıldığı bununla sınırlı kalmayıp dört yönde de zikredildiğini vurguluyor.Kevser cennette yaşam suyu olarak bilinir,saki ise divan edebiyatında su dağıtan şifa verendir. “Ali'm saki Kevser dolumdur Ali” mısrasında hem İmam’ın Kevser suyu olduğunu bununla beraber de şifa isteyenlere ilmi ile şifa verdiğini belirtir.Bunu da dolumdur Ali sözünden anlıyoruz Virani’nin.


3) Ali vahid şah-ı Resul kibriya
İmam Hasan Hüseyn Şah-ı Kerbela
İmam Zeynel-Aba ol sahib-liva
Büküldü kametim dalımdır Ali


“Ali vahid şah-ı Resul kibriya
İmam Hasan Hüseyn Şah-ı Kerbela” vahid kelime olarak Türkçe kökenli değildir.Anlamı ise tek ya da pek demektir.Kibriya da lügat anlamı ile büyük manasına gelir. “Ali vahid şah-ı Resul Kibriya” mana olarak Ali’m pek büyük padişah demektir.İmam Hasan ile İmam Hüseyin diyerek de onun soyuna atıfta bulunmuş Hüseyn Şah-ı Kerbela diyerek de İmam Hüseyin Kerbela şahı olduğunu belirtir.
“İmam Zeynel-Aba ol sahib-liva
Büküldü kametim dalımdır Ali” Liva kelimesi yapi itibariyle farsça kökenlidir.Lügat manası bayraktır.Bu nedenle “İmam Zeynel-Aba ol sahib-liva” diyerek İmam Zeynel-Aba sahiptir bayrağa,anlamında mısrayı yazmıştır.Bu mısranın bizde çağrışımı diğer üst 2 mısradadır.Üst mısralarda İmam Hüseyin’in Kerbela şahı olduğunu yani Kerbeda vuslata ulaştığını ve onun bayrağını Zeynel Aba’ya bıraktığını anlıyoruz.Hemen ardından gelen mısrada da yine Kerbela’ya atıfta bulunulmuş o olay nedeni ile boyunun büküldüğünü ve çaresiz kaldığını belirtiyor.(Kamet boy anlamına gelen farsça bir kelimedir.)Bunun dermanını da yine İmam Ali’yi zikretmede buluyor Ozan Virani.


4) Muhammed Bakır'dır tendeki canım
Ca'ferüs -Sadık'tır dinim imanım
Musa-i Kazım'dır derde dermanım
Varlığım kalmadı malımdır Ali

“Muhammed Bakır'dır tendeki canım
Ca'ferüs -Sadık'tır dinim imanım” Muhammed Bakır’ı İmam Hasan’ın zehirlenmesi,İmam Hüseyin’in Kerbala’da katledilmesi ve Zeynel Aba’nın da öldürülmesi üzere tendeki canının Muhammed Bakır olduğunu bu nedenle de İmam Ali’nin yolundan ayrılmayıp canı ile bu yolda varlığını belirtiyor.Cafer-i Sadık’a da bağlılığını dinim imanım diyerek kalem almıştır.Bunu demesinde ki mana ise 12 İmamlar’ın ilmini İmam Ali’den almalarıdır.
“Musa-i Kazım'dır derde dermanım
Varlığım kalmadı malımdır Ali” İmamların başına hangi olaylar gelse de onu yerine gelen imamla bu yolun devamı olacağını Virani vurgulamıştır.Bu devamlılığı incelediğimiz mısrada Musa-i Kazım’a bağlamıştır.Virani hiçbir malı kalmasa da,mahlası gibi viran olsa da onu bu durumdan kurtaran dünya nimetinden alan imanının olduğunu ve bunu kaynağının İmam Ali’den geldiğini bize söylüyor.Bağlılık bedenen ve ruhen olmuş Hallac-ı Mansur görüşünü Virani de böylelikle işlemiştir.



5) Aliyyür -Rıza'dır Şah-ı Horasan
Taki ile Naki gösterdi burhan
Hasanül-Askeri mah-ı dırahşan
Yokladım talihim falımdır Ali

“Aliyyür -Rıza'dır Şah-ı Horasan
Taki ile Naki gösterdi burhan” Bilindiği üzere İmamlık mertebesi Arabistan’da kalmamış Yezid alehtarlarının sebebi ile Horasan’a kadar gelmiştir.Bu gelişle beraber buralarda Şii inancı yayılmış ve zamanla Anadolu coğrafyasında bugünkü Alevilik’in temelleri atılmıştır.Bu olayların başlamasının sebebi ise İmam Rıza’dır.Virani ise mısrasında bu coğrafi olayı edebi bir dil ile göstermiştir.2. mısrada bilinmeye kelime olarak burhan vardır.Bu kelimenin lügat yazılışı ise bürhandır ki o da delil anlamına gelir.Virani Taki ile Naki İmamları da Horasan’daki Alevi inancının yayılmasına mısrasında delil göstermiştir.
”Hasanül-Askeri mah-ı dırahşan
Yokladım talihim falımdır Al”i bu mısralarda karşımıza farsça iki kelimeden oluşan bir sıfat tamlaması gözümüze çarpar.Mah-ı dirahşan kelime anlamı olarak ay gibi parlayan demektir.İmam Hasan Asker’in Horasan da diğer İmamlardan sonra ay gibi parlayıp ilmini bütün cihana yaydığını anlıyoruz.Ayrıca Virani 2.mısrada hiçbir şeyin kendisine derman olmadığını talihinin olmadığını söyler Onun için çıkar yol yine İmam Ali’nin ilmi ve din öğretisidir.


6) Muhammed Mehdi'dir sahibüz-zaman
Oniki İmam'a kul oldum heman
Ma'sum-ı pakandır envar -ı cihan
Esrar-ı Huda'ya alemdir Ali

“Muhammed Mehdi'dir sahibüz-zaman
Oniki İmam'a kul oldum heman” sahibüz-zaman lügat manası zamanda vasfı olan,zamanın sahibidir.Muhammed Mehdi bir rivayete göre mağarada kaybolmuştur.Ölü ya da diri olduğu bilinmemekle beraber insanlık onun geleceğini belirtmekte ve beklemektedir.Zamanın sahibi ya da zamanda vasfı olan tamlamaları da onun bir zaman sonra dünyaya tekrar gönderileceğini simgeler.Bunu üzerine de Virani 12 İmamlar’a kul olduğunu söyler.
“Ma'sum-ı pakandır envar -ı cihan
Esrar-ı Huda'ya alemdir Ali” envar-ı cihan aydınlık dünya anlamına gelen fars gramerine göre yapılmış bir tamlama örneğidir.Masum-u Pak’lar Kerbela ölen küçük canlarla beraber yine kerbela çölünde ölmüş kişilerin yetim kalmış çocuklarını işaret eder.Virani o kadar güzel ve kuvvetli bir duygu ile o çocukları cihani aydınlatan nura parlaklığa benzetmiştir.2. mısrada ise Virani edebi anlamda ki üstadlığını konuşturmuş Allah’ın gizli sırrına mekan olan tek kişinin İmam Ali olduğunu belirtmiştir.Birçok deyişte de bu konu işlenmiştir. İmam Ali’nin sadece Hz Peygamber’in erdiği bir sırra nail olduğunu ondan başka insanoğlunun bilip çözemediği ve bu sırrında Allah tarafında verildiği söylenceler arasındadır.


7) Virani'yem düştüm şimdi derdine
Vücudum gark oldu çile bendine
Gönül sormaz oldu kendi kendine
Söyler dehanımda dilimdir Ali

“Virani’yem düştüm şimdi derdine
Vücudum gark oldu çile bendine” Virani’in derde düşmesinin 2 sebebi vardır.1. neden:İmam Ali’nin sırrına kimsenin ulaşamayıp bu sırra kendisinin de ulaşamamasından doğan dert;2.neden ise o dönemden günümüze kadar Ehl-i Beyt yoldaşlarının soyunun düştüğü kötü durumdur.Vücudunun gark olup çile bendinde kaybolması,çileye dalması da yine Havded-i Vücud anlayışı ile üzüntü belirtisidir.
“Gönül sormaz oldu kendi kendine
Söyler dehanımda dilimdir Ali” Bu dert,sıkıntı,çile ile gönlünün kendi kendine bu olaylarının nedenini sormaya bile takatinin kalmadığını söyler Virani.Ancak bunun için bile İmam Ali’nin derdine derman olup ona çaresini verdiğini ağzında dilinin İmam olup sese mana verdiğini belirtir.


Hasan Hüseyin ÖZDEMİR
29/03/2008



KAYNAKÇA:

1) Devellioğlu Ferit,Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat
2) Demir Baba Vilayetnamesi

[ali-haydar]

verdiğin bilgiler için teşekkürler dost...