Kıbrıs Alevi Dedelerin sürgün yeri

[ali-haydar]

Habercem.com Yazarı Cemal Canpolat bu haftaki yazısında Alevilerin Kıbrıs sürgününü belgeleriyle açığa çıkardı. Canpolat daha önceki yazılarında da olduğu gibi bu yazısında Alevilerin geçmiş zamanda uğradığı haksızlığı belgeliyor.

İşte Cemal Canpolat’ın yazısı….

Rum eyaleti’nde sapık inançlılar bulunduğu (Aleviler) bunların Kıbrıs’a sürgün edilmesi…

‘Rum eyaleti’nde sapık inançlılar bulunduğu (Aleviler) bunların Kıbrıs’a sürgün edilmesi…’
Tarihe bakış ve değerlendirmeler içinde bulunulan dönem ve şartlar da göz önünde bulundurularak yapılır. Bunlar da doğal olarak farklılık gösterebilir. Bizlerde tarihsel gerçekliklerden yola çıkarak bugünkü yanlış yaklaşımların temeline inip Alevi-Kızılbaş gerçekliğini ortaya koyarak yakın ve uzun zamanda yaşanan acı olayların tekrarlanmasının önüne geçebiliriz. İşte bu tarihi belgelerden birini siz değerli okuyucuların ilgisine sunuyorum.


YAZI

20 Safer sene 985 (09.Mayıs.1577-Perşembe), Padişah III. Murat dönemi, sadrazam: Sokullu Mehmet Paşa’dır. İran’da Şah I.Tahmasb. O yıl Lala Mustafa Paşa ve Özde-mir oğlu Osman Paşa Gürcistan, Şirvan ve Dağıstan’ı aldılar. Lehistan (Polonya) krallığının onaylanması ve Limaye Antlaşması imzalandı.

KİMDEN
Padişahtan

KİME
Rum Beğlerbeği’ne HÜKÜM

KONU
Eyalet-i Rum (Sivas, Amasya, Çorum, Canik, Şebin-Karahisar, Bayburt, Kemah, Malatya, Divriği, Darende, Gerger, Bozok (Yozgat), Trabzon’da sapık inançlı olanların aileleriyle Kıbrıs’a sürgün edilmeleri, bu kişilerden halife olanların haklarından (hapis, sürgün, öldürme) gelinmesi buyurulmaktadır.

BELGENİN MEALİ

Mahmud nâm kimesneye virildi Rum Beğlerbeğine HÜKÜM Kİ,
Mektub gönderüb bundan akdem (önce) emr-i şerîf vürûd olub Vilayet-i Rum’da (kasabalar yukarıda gösterilmiştir) ba’z kimesne rafız ve ilhad (sapık inançlı) ile meşhur olub ve ba’zıları Yukaru Canibe (İran) varub gelüb Müslümanları ıdlal (doğru yoldan saptırma) iderlermiş onun gibileri tecessüs (araştırma) idüb ele getürüb (yakalama) haklarından gelsin deyû buyurulmağla husûs-ı mezbûr (adı geçenler) teftiş olındıkda HAVZA kazasından Nebi Bin Rüstem ve Hasan Bin Ali ve Nur Ali Bin Ekber ve Salbaş Hızır nam kisenler Rafz ve ilhad (sapık inançta) üzere daima fesaddan hali olmayub ve ehl-i fesad suhte (softa)ların önlerine düşüb Müslümanların akçe ve esbabın garet (çalmak) itdirüb şekave (hırsızlık) itdikleri toprak kadısı huzurında sabit olub mezburlar (adı geçenler) habs olınmışlar iken zincir bozub gaybet (kaçma) idicek tekrer ele getürildiklerinde her biri enva-i tezvir (çeşitli arabozuculuklar) ü telbise (hile yalan dolan) sülük (yol tutma) idüb celb-i mal içün bize enva-ı lüm olmışdır deyû şikâyete varub bir tarik ile emr-i şerif alub bundan akdem (önce) bu husus vuku’ı üzere Dersaadet’e (İstanbul) arz olın anin gibi mülhid ve rafz olanları (sapık inançta) evleri ve barkları alakaların kesüb Kıbrıs’a sürgün idüb ve halife namına olanların haklarından gelesin deyû ferman olınmışken diyar-ı Şark’a (İran) sefer hümâyûn vaki olmağla görülmek mümkin olmaması mezkûrlerin (adı geçenler) haklarında olan sûret-i siciller ayni ile irsal olındı, deyû bilmişsin imdi şer’le (mahkemece) KIZILBAŞLIKLARI sabit olanların haklarından gelinmesi (hapis, sürgün, öldürme) emir idüb BUYURDIM Kİ, (boş) vardıkda mezburlar (adı geçenler) arz alındığı üzere rafızi ve mülhid (sapık inançlı) olub daima fesad üzere oldıkları sabit olursa şer’le (mahkeme) haklarından gelüb reayaya zulm olınmakdan hazer (sakınma) eyliyesin.

Kıbrıs Bektâşi Dergâhları

Öyle anlaşılıyor ki Kıbrıs alındıktan sonra Rum diyarında birçok Alevi dede baba aileleriyle birlikte Kıbrıs’a sürgün edilmişlerdir. Kıbrıs’ ta şuana kadar tespit ettiğimiz dede ve baba dergahları şöyledir…
Kıbrıs’ın Osmanlı Devleti tarafından fethedilmesi 1570 M. yılına denk düşmektedir. II. Sultân Selim dönemi Osmanlı topraklarına katılan Kıbrıs adası, bu tarihe değin dokuz adet dükalık şeklinde, Ceneviz’liler tarafından yönetilmekteydi. Fetih sonrası, bir çok Bektâşi azizinin, peş peşe irfan ve hizmet ocağı uyandırdığını görmekteyiz.

Öyle anlaşılıyor ki Kıbrıs alındıktan sonra Rum diyarında birçok alevi dede baba aileleriyle birlikte Kıbrıs’a sürgün edilmişlerdir.

Kıbrıs’ ta şuana kadar tespit ettiğimiz dede ve baba dergahları şunlardır:
Bunlardan, evkâf kayıtlarına geçenler şunlardır:
1. Zuhurât (Zuhûri) Baba Dergâhı (Larnaka)
2. Kırklar (Can Baba) Dergâhı (Lefkoşe)
3. Katip Osman (Kutup Odman) Baba Dergâhı (Magosa)
4. Bayraktar Baba Dergâhı (Lefkoşe)
5. Hasan Baba Dergâhı (Baf)


Zuhûrî (Zuhurât) Baba Dergâhı

Bilinen ismiyle Zuhûrî Baba Tekyesi olan Bektâşi zâviyesi “Larnaka” kentindedir. Tekye, Kalegora (Kaligra) ile Dionysou caddelerinin kesiştikleri kavşak mahallindedir. Zuhûri Baba’nın Türbesini ihtiva etmektedir. Hemen türbe yanındı Aya Spridion isimli bir Ortodoks azizinin kabri mevcuttur. Dergâha ait yapılar ve özellikle meydanevi metrukda olsa bugün halen ayakta durmaktadır. Kıbrıs Evkâf kayıtlarına; 1570 yılı sonrası açılan zâviyelerden sayılarak “Zuhûri Baba Dergâhı ve Sıbyan Mektebi” olarak geçmiştir .

Bu dergâh 1826 yılı sonrası, Yeniçeri ve Bektâşîliğin Ilgâsı esnasında kısmen tahribat görmüştür. Çift kubbeli mimari mekânların çok özgün bir örneğidir. Dergâh, Sultân Abdülaziz dönemi (M. 1860) aslına uygun olarak yeniden restore edilmiş ancak, tek şerefeli ve çifte kemerli bir camii minaresi de plana ilâve edilmiştir. Dergâh bu tarihten itibaren Nakşibendiye tarîkatına devredilmiş ve M. 1869 yılında buraya, Sünni’si ve Nakşibendiye tarîkatından icâzetli Hafız Hüseyin Efendi nasbolunmuştur.

Bu dergâh ilerleyen yıllarda Mevlevi dergâhı olarak da hizmet vermiştir. Tekye; Evliya Çelebi kayıtlarında, Osmanlı temaşaa ve gölge oyunları, ustalarını ihtiva eden Zuhuri kolu adı verilen esnaf loncasının önemli bir şubesi olarak zikredilmektedir.
Bugün Türbe ve minaresiyle ayakta olan yapı, metrûk durumdadır.

Kırklar (Can Baba) Dergâhı

Lefkoşe’de bulunan bu dergâh halk arasında “Kara Donlu Can Baba” Tekyesi adı ile anılmaktadır. Dergâh hazeresinde kırk adet Bektâşî azizine ait isimsiz kabir tümülüsleri bulunmaktadır.
Bu tekye civarında “Kırklar” Köyü bulunmaktadır. Köyün Rumca ismi Timbu’dur. Köyde halen Bektâşî olan demografi çok az bulunmaktadır. 1925 yılına kadar üç bin civarında olan Bektâşî nüfustan, maâlesef bugün eser yoktur.
Dergâhın 1908 yılına kadar bilinen son postnişini; aynı zamanda, Muhammed Nûr’ül Arabi Hz.’lerinden icâzetli Melâmî olan Hacı Feyzullah (Seyyid) Baba Erenlerdir. Mevlevi olarak da bilinen Feyzullah Baba’nın tek kızı olan Sadberk Hanım, burada askeri görevle bulunan büyük dedem Hüseyin Şevki Baba ile evlenmişlerdir. Sadberk Hanım 1947 yılında Hakk’a yürümüş olup, İst. Feriköy Kabristanı’nda medfûndur. Hüseyin Şevki Baba ise Rumi 1323 yılında Hakk’a yürümüş olup, Kabri Cizri Mustafa Paşa bugünkü Svelingrad kentindedir. Ünlü şair Namık Kemâl, Magosa’da sürgün olarak bulunduğu dönemde, bu dergâhlarda bulunmuş, fakat Hacı Hüsnü Baba’dan nasib almıştır. Mürşidine yakın olmak içinde Tekirdağ’a defin edilmesini istemiştir.
Kırklar Dergâhı iki taraflı ziyâret mekânlarındandır. Ünlü araştırmacı Sir Harry Lucke, Dergâhı faâl zamanlarında ziyâret ettiğini eserlerinde bildirmektedir. Bugün Türbe ve tekke halen onarım altındadır. 1816 yılında inşâ edilmiş olan mescîd oldukça bakımlıdır. Bir zamanlar türbe de duvara saplı bir kılıç ve bir ok olduğu rivâyet olunmaktadır. Dergâhın güney bölümünde yer alan duvara saplı oku tutarak, bir nefeste üç kez Allah diyenlerin dileklerinin yerine geldiği belirtilmektedir.

Kâtip Osman (Kutûp Odman) Baba Dergâhı

IV. Sultân Mehmet (Avcı Mehmet) dönemi, Hurûc-û Alel Sultân (Padişâh’a başkaldırı) suçu töhmeti ile 1690 tarihinde Magosa’ya sürgün edilmiş bir Melâmî ve Bektâşî azizidir. H. 1102 (17 Aralık 1691) tarihinde Hakk’a yürümüş ve Magosa’da üzerine bir türbe ve Bektâşî Dergâhı inşâ edilmiştir. Hakkındaki bilgiler, Kırklar Dergâhı son postnişini Hacı Feyzullah Baba’nın H. 1251 (1835) tarihinde Odman (Katip Osman) Baba, için bir ahşap levha üzerine yazdığı, türbe şâhidesinden derlenmiştir. Bu ahşap kabir şâhidesi, bugün Kıbrıs Canbulat Müzesi’nde korunma altındadır.

H. 1240 (1824) tarihinde Kıbrıs kapıcı başılarından Halvetiye tarîkatı mensubu Seyyid Mehmet Efendi tarafından türbesi restore edilmiştir. Bu dergâh, Magosa, Akkule kapısının civarların bulunan eski Türk Mezarlığı’nın (Bugünkü Namık Kemâl Lisesi) bahçesinde görülen bir çifte kubbeli taş yapılardan oluşmaktadır. Dergâh 1826 tarihi sonrası Halveti tarîkatına devredilmiştir. Kutup Osman Baba’nın bir dönem saray imâmlığı yaptığı da bilinmektedir. Dergâha 1826 yılı sonrası bir mescit ilâve edilerek, dergâhın Bektâşîce düzenlenmiş bulunan iç mimar planı oldukça değiştirilmiştir. Dergâh tamamen kesme taştan yapılmıştır. Dergâh halen oldukça bakımlıdır.

Bayraktar Baba Dergâhı

Lefkoşe kentindedir. Lefkoşe Kalesi, Venedik Surları üzerinde, Kostanza Burcu diye anılan yörede mukîmdir. 1570 yılında kalenin alınması esnasında, buraya bayrak dikerken şehit düşen bir Yeniçeri Bektâşî azizinin anısına izâfeten inşâ olunmuştur. Bayraktar Baba’nın türbesi de burada olup, koruma altındadır. II. Mahmud dönemi dergâh camii’ye tahvil edilmiştir.
1821 tarihinden itibaren dergâha, Nakşibendi şeyhler nasbolunmuştur. 1826 yılındaki dergâha atanan Nakşi Şeyhinin ismi; Mora’lı Mustafa Nuri Efendi’dir. Bugün cami aktif olup, iki taraflı ziyâret mekânlarındandır. Dergâhın hazeresinde, Şâhkulu Dergâhı Postnişini Mehmet Ali Hilmi Dedebaba’dan icâzetli, ünlü Melâmî şeyhi kaymakam Ahmet Baba’nın kabri bulunmaktadır. Ahmet Baba 1341 H. yılında Hakk’a yürümüştür. Dergâh, Türbe, camii ve hazere bugün oldukça bakımlıdır.

Hasan Baba Dergâhı

Kıbrıs’ın Baf (Bafe) kentinde olan bu dergâh, 17’inci yüzyılda inşâa edilmiş, ancak Tekye girişindeki yazılı levhada belirtildiği üzere; 1865 yılında yeniden restore edilmiştir. Dergâhta ünlü Bektâşî Şeyhi Hacı Mehmet Haki Baba’ya ait bir türbe bulunmaktadır. Tekye 1963 yılında çıkan çatışmalarda tahribat görmüş ve bugün metrûk konumdadır.

Rahmetli Şevki Koca/ Cem Dergisi- 2001

BKZ.Kıbrıs Vakıflar İdaresi Yayınları Cilt:1 Sayfa:161/165

Alevilerin Kıbrısa Sürgün Edilmesini İstenen Fermanlar







CEMAL CANPOLAT

HABER: WWW.HABERCEM.COM